De gemiddelde Ubuntu-gebruiker, die halfjaarlijks wisselt van versie, komt voor het eerst in lange tijd voor een echte verrassing te staan: Unity is niet meer. In Ubuntu 17.10 met codenaam Artful Aardvark wordt Canonicals eigen desktopmanager Unity 7 volledig vervangen door Gnome 3.26, met enkele eigen tweaks voor de Ubuntu-feel. Ook moet de oude, vertrouwde Xorg-displayserver eraan geloven, al is het nog mogelijk om in te loggen met een Xorg-sessie, ook nodig voor sommige programmatuur.

In april van dit jaar kondigde Mark Shuttleworth, oprichter van Ubuntu en Canonical, aan dat Canonical niet verder zou gaan op de weg naar Unity 8 en convergence. De standaarddesktopomgeving moest met Ubuntu 18.04 terug naar Gnome. Daarmee zou het onderhoud aan de Ubuntu Desktop goedkoper worden en moesten de andere ambities een stuk meer aandacht krijgen, namelijk geld verdienen aan iot- en clouddiensten. Denk daarbij aan Ubuntu Server, containers zoals LXD en Kubernetes, Cloud met OpenStack, Juju en wat al niet meer, en Core voor IoT.

De visuele wijzigingen zijn een stuk kleiner dan toen Ubuntu in 2011 van Gnome 2.x overging naar Unity in versie 11.04 van het besturingssysteem, niet in de laatste plaats omdat Gnome zelf natuurlijk een volwassen desktopmanager is. Daarnaast waren veel coreonderdelen in Unity al lang op de leest van Gnome 3.x geschoeid, zoals bestandsverkenner Nautilus en de softwarewinkel. De argeloze gebruiker zal misschien even raar opkijken en enkele zaken niet direct kunnen vinden, maar een grote schok zal het niet zijn.

Andere opvallende wijzigingen zijn de overstap naar Linux-kernel 4.13 en, voor de desktopversie van het besturingssysteem, het niet meer uitgeven van een 32bit-variant. Verder wordt de aangepaste printerconfiguratie niet meer door system-config-printer afgehandeld, maar door Gnomes eigen tool. De settingsapp is geheel aangepast, System Log is vervangen door Logs, ext4-encryptie wordt uitgevoerd door fscrypt, er is betere ondersteuning voor gpu’s en betere Cuda-ondersteuning, LibreOffice is geüpdatet naar 5.4 en de Ubuntu Gnome-variant wordt ook niet meer uitgegeven. Voor liefhebbers van een volledig standaard Gnome 3.x-desktop bestaat de optie Gnome-session te installeren en vervolgens Gnome bij het loginscherm te kiezen.

Met het verlaagde ambitieniveau voor Desktop is er paradoxaal genoeg wel voor het eerst in jaren weer een uitgave waarmee daadwerkelijk iets zichtbaars gebeurt en waarvoor de argeloze gebruiker een nieuwe desktopomgeving moet leren kennen. Dat is dan ook de insteek van deze review: wat brengt de overstap de Ubuntu-gebruiker die de halfjaarlijkse cyclus volgt en nu met lichte dwang over moet naar Gnome, al is Unity uiteraard nog steeds te installeren? Gebruikers van long-term-supportversies moeten nog een halfjaartje wachten op versie 18.04 voor hun aha-ervaring.

 

Een klein, maar meteen opvallend detail: de knoppen voor het minimaliseren en sluiten van applicaties zijn verplaatst. Ze zitten weer rechts in de titelbalk. Voor Windows-gebruikers wellicht fijn, maar niet handig in combinatie met de Ubuntu Dock, want die zit aan de linkerkant. Als je geen shortcuts gebruikt, zul je vaak aan die kant van het scherm terechtkomen om iets te openen of te sluiten en nu zijn de knoppen naar de rechterzijde verplaatst. Via Tweaks is dat uiteraard aan te passen. Achteraf gezien was het een goede zet van het Unity-team om met de komst van een global menu, geïnspireerd op de interface van Apples besturingssysteem, de knoppen naar links te verplaatsen.

Gebruikers van applicaties met veel menu-items, zoals Gimp of Audacity, zullen het global menu wellicht missen. De functie van de alt-toets om via Dash te kunnen zoeken in de menu’s van een applicatie, zit niet in Gnome.

Voormalig Global Menu, in dit geval gebruikt in Gimp

Shortcuts

Liefhebbers van bepaalde shortcuts zullen toch al het een en ander opnieuw moeten aanleren. Daarbij helpt vermoedelijk het doornemen van het sneltoetsenmenu, onder Apparaten en dan Toetsenbord. Zo functioneert de super-toets nu onder andere als manier om alle draaiende applicaties in één keer weer te geven op de desktop. Bij Unity is dit nog super-w. Het snel plaatsen van vensters door middel van ctrl-alt-numpadtoets werkt nu bijvoorbeeld met de super-toets en een van de gewone pijltjestoetsen.

De super-toets heeft nog een belangrijke functie overgenomen van de alt-toets, namelijk het simpel slepen van een venster door super-linkermuisknop in te drukken en dan een venster te verplaatsen. Dit was alt-linkermuisknop.

Locatie virtuele schermen, toegankelijk via de super-toets

Het toevoegen van virtuele schermen is ook veranderd. Dit functioneert allemaal via de super-toets. Na het indrukken van <super> worden alle vensters weergegeven, maar verschijnt ook een zoekveld bovenin en aan de rechterzijde van het scherm verschijnt een dock dat uitklapt als er met de muis overheen wordt gegaan. Daar zijn eventueel vensters in te slepen en zo worden automatisch extra virtuele schermen aangemaakt, die boven op elkaar gestapeld worden. Via ctrl-alt-pijltje-naar-boven of -naar-beneden is door de schermen te navigeren.

In Unity werkte snel schakelen tussen laatst gebruikte applicaties via alt-tab ook tussen twee los van elkaar geopende schermen van dezelfde applicatie. De andere manier om te schakelen tussen die twee is alt-tilde. Dit laatste moet nu altijd gebruikt worden om snel te schakelen tussen twee schermen van dezelfde applicatie.

De nieuwe launcher: Dock

Op het eerste gezicht verschilt het Dock niet heel veel van de oude Launcher. Het Dock is dan ook een aangepaste versie van de Dash to Dock-extensie van Gnome. Toch zijn er een paar verschillen. Om toepassingen te tonen moet nu links onderaan geklikt worden op negen stipjes. Daar verschijnen dan een zoekveld en de apps over het hele scherm. Wat opvalt is dat het zoekveld een stuk minder opties vertoont dan de aloude dash. Ook zijn de applicaties niet in soorten onderverdeeld.

Het Dock zelf functioneert niet zoals de Launcher. De rechtermuisknop laat bijvoorbeeld veel minder opties zien voor applicaties in het Dock. Daarnaast is het niet mogelijk om zomaar een andere map of launcher het Dock in te slepen. Dat laatste was vooral praktisch voor applicaties die je gebruikte zonder ze te installeren binnen het besturingssysteem. Nu moet je een custom application launcher aanmaken. Best veel werk voor iets heel basaals. Als eye candy worden het paneel bovenin en het Dock transparant zodra applicaties in losse vensters worden gebruikt.

Beeldscherminstellingen

Er is extra aandacht besteed aan het gedrag van schermen met een hoge resolutie. Bij een eerste, snelle test lijkt het gedrag van iconen en applicaties over het geheel beter dan bij 16.04. De beeldscherminstellingen passen zelf al de grootte van iconen aan zonder dat je dit eerst moet instellen.

Een andere interessante optie is nachtlicht of ‘night light’. Hiermee wordt de kleurtemperatuur van het beeldscherm gewijzigd zodat er minder blauw licht in de ogen schijnt. Bij sommige mensen heeft blauw licht een negatieve invloed op het zogenaamde circadiaanse ritme of kort gezegd: de nachtrust. We hebben dit systeem nu een tijdje in gebruik op een laptop en rond zonsondergang wordt het beeld steeds iets geler. Het gebeurt zo geleidelijk dat je het nauwelijks doorhebt, tenzij je er een beeldscherm naast hebt staan dat niet meekleurt.

Hogeresolutieschermen worden goed ondersteund, onder andere door makkelijker schalen

Instellingenmenu

Het nieuwe instellingenmenu van Gnome heeft veel mogelijkheden en enkele onderdelen zijn rechtstreeks benaderbaar vanuit het pulldownmenu rechtsboven in de balk die over de hele breedte van de desktop loopt. Het gaat in dat laatste geval om netwerk- en wifi-instellingen, een eventuele vpn-verbinding en enkele opties specifiek voor de gebruiker.

Met de nieuwe lay-out is het mogelijk het instellingenmenu van formaat te veranderen. Een aantal toevoegingen is welkom. Zo heeft de wifisectie een eigen menu-item, los van de netwerkinstellingen. In andere gevallen zijn onderdelen ons inziens wat te diep weggestopt, zoals een aantal praktische zaken als muis, printer en beeldscherm. Nu zitten deze allemaal achter het knopje ‘apparaten’. Niet onlogisch, maar het leidt tot extra clicks om bij je beeldscherm- of geluidsinstellingen te komen en die zijn niet onbelangrijk voor mensen die vaak een laptop gebruiken voor presentaties.

De geluidsinstellingen zijn ook bereikbaar via het bekende luidsprekericoontje, links naast het aan-uitknopsymbool. Behalve volume, is er echter geen directe link naar het geluidsinstellingenmenu bij de instellingen.

Publieke wifi

Het lijkt zo’n kleine wijziging, maar het kan heel praktisch zijn: ‘captive portals’. Dit is er al sinds 3.14, maar zit nu ook in Ubuntu. Via een captive portal wordt je bij bepaalde soorten publieke wifi eerst naar een webpagina geleid om daar verbinding te maken met de specifieke dienst. Dit kon weleens tot problemen leiden of je moest eerst een webpagina openen in een willekeurige browser, bijvoorbeeld tweakers.net, waardoor je niet naar t.net gestuurd werd, maar eerst naar de speciale pagina van het netwerk. De functie heet Network Connectivity Checking en zit bij Ubuntu onder de Privacy-tab in het instellingenmenu, en is dus uit te schakelen.

Nautilus

De bestandsverkenner Nautilus heeft enkele veranderingen ondergaan. De eigen computer is niet meer zichtbaar in het linkermenu, maar valt onder ‘Andere locaties’. Hier is het ook mogelijk om verbinding te maken met een server. Verder zitten zaken als het aanmaken van een nieuwe map nu onder een hamburgermenu, rechtsboven in het Nautilus-venster. Ook is de zoekfunctie verbeterd, met onder andere Full Text Search via Tracker, een opensource-bestandsindexeringsapplicatie. Verder is het mogelijk om gesloten tabs weer te openen met ctrl-shift-t, net zoals in veel browsers gebruikelijk is.

Gnome Extensions

Het is jammer dat Gnome Extensions niet standaard ondersteund worden, maar misschien is de kans op interferentie met Ubuntu-eigen instellingen aanwezig. Wat simpele tests hebben bij ons geen onoverkomelijke problemen opgeleverd, al leidt het installeren en vervolgens de-installeren van Dash to Panel wel tot wat vreemd Ubuntu Dock versus Gnome Dock-gedrag. Om extensies te kunnen installeren hoeft je slechts een ‘sudo apt install chrome-gnome-shell’ uit te voeren om vervolgens via extensions.gnome.org extensies te vinden.

Heb je te veel gerotzooid en wil je alles toch weer terugzetten in basis? Een ‘dconf reset -f /’ doet het werk, maar vergeet niet, dan is echt alles terug bij de basisinstellingen.

Andere Ubuntu-eigen opties

In tegenstelling tot bij Gnome worden documenten en dergelijke bij Ubuntu wel standaard op het bureaublad getoond. Uiteraard is dit bij de standaard Gnome-sessie ook in te stellen via een simpel commando. Al met al zal de argeloze Unity-gebruiker de volgende zaken aan de interface wellicht missen: het Global Menu, de HUD, Dash, Scopes, de Unity Quicklists en het Sound Menu.

Software

Canonical heeft voor de gebruiker bepaalde keuzes gemaakt met betrekking tot voorgeïnstalleerde software. Een aantal standaard Gnome-applicaties is geïnstalleerd, maar niet alles.

Office en internet

In tegenstelling tot eerdere geruchten is en blijft Mozilla Firefox de standaard browser, al zit de opensourcevariant Chromium van Chrome standaard in de repositories, naast verschillende andere browsers. Van Opera is ook een Linux-versie te downloaden.

Thunderbird blijft bestaan als standaard mailclient in plaats van Gnome’s Evolution. Aan de andere kant wordt wel gebruikgemaakt van de standaard Gnome Calendar, inclusief de volledige integratie met verschillende online accounts, zoals Google, ownCloud en Microsoft Exchange. Voor overige officetaken is er zoals altijd LibreOffice.

Een populair en belangrijk programma voor veel gebruikers is Skype. Sinds enige tijd bestaat er een bèta van Skype die draait in een Electron-omgeving. Dat is prettig, want het betekent dat een belangrijk programma gewoon goed werkt. Voor liefhebbers van Skype Call Recorder betekent het helaas dat makkelijk snel opnemen er niet meer bij is, of je zult op zoek moeten gaan naar een .deb van 4.3.0.37-0ubuntu0.12.04.1 tot die echt niet meer functioneert. Een bijzondere work-around om zonder te rotzooien in Pulse Audio-instellingen toch opnames te maken van Skype Beta, is gebruikmaken van Open Broadcast Software, ook ideaal voor het streamen van live uitzendingen. Skype for Business werkt nog steeds niet samen met het standaard-Skype programma; daar is nog altijd een Windows-computer voor nodig.

Clouddiensten als Dropbox en Stack zijn probleemloos toe te voegen, al hebben de icoontjes de neiging om soms te verdwijnen. Uitloggen en inloggen lost dit vooralsnog op, en de service stopt gelukkig niet als het icoon verdwenen is. Er is nog steeds geen Drive-integratie.

Foto’s

Gnome levert Gnome Photos mee, Ubuntu doet dit niet. Canonical levert standaard Shotwell mee voor het bewerken en importeren van foto’s en ‘Eye of Gnome’ als imageviewer in plaats van Photos.

Velen zullen andere applicaties gebruiken voor hun foto’s. In de softwarewinkel zitten genoeg andere apps, zoals RawTherapee of DarkTable voor fotobewerking à la Adobe’s Lightroom. GThumb voor het snel organiseren van foto’s of Geeqie voor het in een keer bekijken en eventueel verwijderen van fotobestanden met verschillende sidecar-files. Dat laatste is vooral handig voor mensen die hun plaatjes zowel in raw als in jpeg schieten. Buiten de gratis software levert Corel nog steeds AfterShot Pro als Linux-variant, maar het is de vraag of de kwaliteit daarvan nog opweegt tegen de producten uit het softwarecentre.

Om foto’s en andere documenten te scannen, bezit Ubuntu de standaard scan-app Simple Scan. Deze app werkt ook met het gros van de oude scanners. Voor geavanceerder scannen, zoals het aansturen van een negatiefscanner, is er voor Linux, en in dit geval ook voor Windows en Mac, maar één goed programma en dat is VueScan.

Video

De standaard voor het afspelen van video is nog steeds de Totem Movie Player, ook bekend als Videos. Deze werkt tegenwoordig praktisch altijd, maar voor exotischere formaten zit VLC nog steeds in de repositories. Als het heel ingewikkeld wordt, is er nog HandBrake om te kijken of een kapot videobestand nog te repareren is.

Voor video-editing is er een schare aan goede software in het softwarecentrum, zoals Kdenlive of OpenShot, met op dit moment een voorkeur voor Kdenlive. Betaalde videosoftware bestaat ook voor Linux, namelijk LightWorks. Dit pakket richt zich op de professional en is niet voor de hobbyist om even snel een videootje bij elkaar te klikken.

Muziek

Aan muziekspelers geen gebrek: meer dan vijftig aan muziek gerelateerde applicaties zijn standaard te downloaden. Welke de meest praktische is, durven we niet te zeggen. De populairste betaalde applicatie in dit segment is waarschijnlijk Spotify, waarvan de installatie via Spotify’s repositories loopt. Andere online betaalde muziekdiensten hebben geen eigen Linux-varianten, werken via de browser, hebben door fans gemaakte apps of zijn niet onlangs geüpdatet.

Games

Een buitencategorie software, omdat die vaak extra krachtige hardware vereist, is games. Naast veel indie games, die op verschillende wijzen worden aangeboden, is er sinds enkele jaren een volwaardige Steam-client. Gaf dit in het verleden af en toe problemen door het gebruik van bepaalde 32bit-libraries, dan lijkt dat probleem nu tot het verleden te behoren.

Toch wordt mensen die graag spelen met zwaardere games, die daadwerkelijk alle power uit een videokaart willen halen, aanbevolen om te wachten met updaten naar dit kunstige aardvarken, al was het maar om er zeker van te zijn dat alle drivers up-to-date zijn. Simpele games die geen noemenswaardige grafische kwaliteiten vereisen, lijken het bij een snelle test allemaal te doen.

Disks

Voor snellere acties rond het resizen van drives is de Disks-applicatie verbeterd. In dit geval betekent het dat je niet eerst een bestandssysteem hoeft te resizen om pas daarna de partitiegrootte te wijzigen. Dat kan nu in één keer.

Snaps

Een deel van de software vanuit de standaard repositories is tegenwoordig beschikbaar als Snap, Canonicals eigen manier om sandboxed software te leveren. Dit formaat is in eerste instantie bedacht voor internet-of-thingsapparaten. Op zich is het aardig dat een applicatie al z’n eigen afhankelijkheden moet meenemen en dat die niet stukgaan bij updates van het hoofdbesturingssysteem, maar om ze te installeren moet je wel ‘lid’ zijn van de Ubuntu Store. Dat is een rudiment uit de tijd dat Canonical bezig was met het optuigen van een telefoonbesturingssysteem en een mogelijkheid om betalingen te koppelen aan een identiteit in geval van betaalde software. Het is overigens via de command-line heel makkelijk om Snaps te installeren zonder Ubuntu-account, namelijk door ‘sudo snap [snapnaam]’ uit te voeren.

De tegenhanger van Snap is Flatpak. Dit systeem is ook te gebruiken in Ubuntu na het installeren van de benodigde afhankelijkheden.

Andere smaken

Als vanouds bestaat de *buntu-familie uit veel verschillende smaken. Sommige worden rechtstreeks door Canonical ondersteund en andere gaan hun eigen weg op basis van Ubuntu, zoals Linux Mint. Omdat het aantal afgeleiden groot is en elke zijn eigen fanbase heeft, behandelen we deze niet apart. Op dit moment zijn de belangrijkste *buntu’s onder andere: Ubuntu Budgie, dat gebruikmaakt van de Budgie-desktop, een lichte en traditioneel aandoende desktop, en Ubuntu Mate, gebaseerd op de Gnome 2-desktopomgeving, maar met mogelijkheden om een hud en een global menu te gebruiken. Een van de oudste *buntu’s is Kubuntu met Plasma 5.10 en KDE Applications. En last but not least: Xubuntu, de lichte desktopomgeving gebaseerd op Xfce. Directe links naar al deze en nog meer afgeleiden zijn te vinden op de Ubuntu-downloadsite.

Achtereenvolgens Budgie, Mate, Kubuntu en Xubuntu

Opvallend gedrag

Door de overgang van Xorg naar Wayland is de werking van het aansturen van het beeld veranderd. Daardoor is bepaald gedrag gewijzigd vanuit de terminal. Zo werkt ‘sudo gedit <bestandsnaam>’ niet meer zomaar. Hetzelfde geldt voor een applicatie die roottoegang nodig heeft, zoals WireShark. Het is desondanks mogelijk de lokale gebruiker toegang te verlenen tot de ‘access control list’ via ‘xhost +SI:localuser:root’ of door ‘sudo -E <applicatienaam>’ te gebruiken. Inloggen op een Xorg-sessie kan ook; dan werkt het weer als ‘vanouds’.

Dependencies

Helaas blijft het zo dat als je heel nieuwe versies van Ubuntu wilt gebruiken, je soms bepaalde afhankelijkheden zelf moet gaan zoeken. In dat geval zijn deze vaak in de repositories van Debian te vinden. Installeren hoeft niet via de command-line, maar kan gewoon door dubbelklikken op een .deb. Het softwarecenter wordt dan vanzelf geopend. Dit geeft wel aan dat het handig is als zaken als Snap of Flatpak worden geleverd.